Gia Sư Là Gì? và Sự Hình Thành Của Nghề Gia Sư Tại Việt Nam Thế Kỷ 18

Vào thời nhà Lê, số người thi tiến sĩ lên tới 5.700 người (vào năm 1514), và 6.000 người (vào năm 1640) những "kẻ sĩ" có thể xuất thân từ bất kỳ tầng lớp nào, song lịch sử cho chúng ta có biết: Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Trưng Ngạn, Đoàn Nhữ Hải, Phạm Sư Mạnh (triều Trần), Nguyễn Trực, Lương Thế Vinh, Phùng Khắc Khoan, Ngô Thì Sỹ (triều Lê),... là những công thần xuất thân từ làng quê.

Như vậy khi hệ thống giáo dục cơ sở vẫn chưa phát triển như hiện nay, những gia sư đã đóng một vai trò không thể thay thế trong việc:

1. Truyền đạt kiến thức và văn hóa: Không chỉ là người truyền đạt kiến thức, họ đã giúp xây dựng và duy trì các hệ thống giáo dục cơ bản, tuy chỉ tại những nơi học tập tự phát - như tại nhà của các gia sư xưa. Nhưng đã mang lại biết bao giá trị về lịch sử, tri thức, và đạo đức qua các thế hệ.

2. Thúc đẩy truyền thống yêu nước: Thầy đồ đóng vai trò trung tâm trong việc duy trì và thúc đẩy giáo dục trong làng xã. Nhờ vậy giúp nuôi nấng và thúc đẩy tinh thần yêu nước trong địa phương. Qua đó đánh thức ý thức đạo đức, lòng tự tôn dân tộc trong cộng đồng làng xã.

Trong bối cảnh lịch sử và văn hóa của Việt Nam trước thế kỷ 18, gia sư đã góp một vai trò không thể thay thế trong việc truyền đạt kiến thức và giáo dục ở địa phương. Sự đóng góp của họ đã tạo ra một nền tảng cho sự phát triển văn hóa và tri thức, đã giúp duy trì các giá trị truyền thống của xã hội, hơn hết là đóng góp phần lớn trong đào tạo hiền tài của Đất nước. Như lời tựa trong khoa thi năm Nhâm Tuất - (năm 1442):

“Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn. Vì thế các bậc đế vương thánh minh không đời nào không coi việc giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia làm công việc cần thiết”.